Op zondagmiddag 10 oktober troffen we elkaar voor het station van Heide (Kalmthout), 13 deelnemers en een gids.
Heide is een klein dorp tegen Kalmthout aan en vlakbij Antwerpen. Toen aan het einde van de 19e eeuw de spoorweg Antwerpen – Roosendaal was aangelegd en Heide een stopplaats werd, betekende dat de start van een levendige toeristische plaats. Hotels en restaurants werden gebouwd en steeds meer wisten de weg naar Heide te vinden, vooral uit Antwerpen. Onder hen veel Joden, die in de diamantindustrie in Antwerpen werkten. Mede dankzij gunstige voorwaarden die door Koning Leopold II werden ingesteld, waren velen vanuit Amsterdam naar Antwerpen gekomen. De eerste (Joodse) hoteliers sprongen handig in op de komst van de Joodse gasten, bijvoorbeeld met koosjer eten.

De grootse groei vond plaats na de eerste wereldoorlog. Het aantal vakantieverblijven, waaronder de prachtigste villa’s, nam gestaag toe. Vooral in de omgeving van de Leopoldstraat en de Thillostraat. In 1928 werd er, dankzij de het initiatief en de financiering van negen families, een synagoge gebouwd. Daarmee was men de Katholieke parochie voor, die nog niet over een eigen kerk in Heide kon beschikken. De spanningen tussen de Joodse bewoners en de overige bevolking nam in die jaren steeds verder toe. Dat uitte zich onder meer in allerlei antisemitische pamfletten. De synagoge was tot eind jaren negentig nog in gebruik, maar raakte nadien in verval. Inmiddels is het een monument en zijn er plannen om het gebouw te restaureren. Dat viel nog niet mee, want meer dan zestig nabestaanden van de oorspronkelijke eigenaren moesten over de hele wereld worden opgespoord, om afstand te doen van hun eigendom. Dat is uiteindelijk gelukt en men hoopt nu snel te beginnen.

De Joodse gemeenschap richtte ook de eerste jesjiva (Talmoedhogeschool) in België op. De jesjiva Ets Chaim (=’Levensboom’) startte in de synagoge. Later werd de opleiding in het Hotel Meyer en vervolgens in het Hotel de la Station gevestigd. Omdat het aantal studenten toenam, onder meer uit Polen en Duitsland, werd in 1938 in de Leopoldstraat begonnen met de bouw van een nieuwe school. Het had een gigantisch complex moeten worden, met allerlei voorzieningen, maar de oorlog verhinderde dat. In de oorlog zijn vrijwel alle Joden gedeporteerd naar concentratiekampen. Slechts enkelen kwamen terug, maar vertrokken veelal later naar Israël of de Verenigde Staten.

Tussendoor stopten we bij café In de Gloria voor een verkwikkende consumptie. Bij het binnenkomen waande je er in de jaren vijftig.

Daarna vervolgden we onze weg aan de andere kant van de spoorlijn. Waarbij we nog stilstonden bij de villa van Mendel Kornreich, een steenrijke Joodse diamantair en één van de grondleggers van de synagoge en de oprichter van de Hachsjarah, een soort landbouwschool voor Joodse jongeren. Op die school konden Joodse studenten zich voorbereiden op vertrek naar Palestina. Het gebouw staat vlakbij de villa en bestaat tegenwoordig uit appartementen. Tot slot bekeken we nog de vijf villa’s van Joodse families aan de Nieuwstraat en een wijkje met voormalige sociale woningen, die op initiatief van een vroegere pastoor zijn gebouwd, en tegenwoordig erg gewild zijn.

Het was een leerzame en boeiende wandeling.